در این پست می خواهیم به مساله مهمی بنام « رویت هلال ماه رمضان و شوال » در کشورهای غیر اسلامی بپردازیم ، این موضوع از این حیث مورد توجه است که بسیاری از مسلمانانی که در کشورهای غیر اسلامی زندگی می کنند در بحث تعیین آغاز روز اوّل ماه رمضان و همچنین روز عید فطر دچار مشکلات فراوانی هستند و گاها اختلافاتی بین مومنین به وجود می آید بخصوص در شهر ونکوور که مسلمانان از تعداد جمعیت قابل توجهی برخوردار هستند .
در این مطلب باتوجه به اینکه مبنای فقهی و اصولی مذهب شیعه متفاوت با مذاهب دیگر اسلامی می باشد لزوما این بررسی صرفا شامل شیعیان ساکن در کشورهای غیر اسلامی بخصوص شهر ونکوور می باشد و برای آگاهی این عزیزان به نگارش در می آید.
از آنجائیکه تشخیص و رویت هلال ماه رمضان و شوال (عید فطر) امری تقلیدی نیست و نمی توان آنرا را از کسی دیگر تقلید کرد و راههای شناخت و تشخیص آن به صراحت در کتب روایی و فقهی ما آمده است و ملاک ما بر اساس ماه های قمری می باشد و دیدن ماه یکی از اصلی ترین ارکان فقه در رابطه با آغاز و پایان ماه های قمری می باشد آنجا که خداوند متعال در قرآن کریم در سوره بقره آیه 189 میفرماید: ويَسألونَکَ عَنِ الاهِلّه قُل هِيَ مَواقيتُ لِلنّاسِ وَالحَجّ وهمچنین حدیث شریف « صوموا لروئيه و افطروا لروئيه » فقها را بر اين داشته تا در موضوع روئيت دقيق شوند. و سفارش اکيد بر استهلال براي ماه مبارک رمضان و شوال نموده اند به گونه‌اي که بعضي فتوا بر وجوب کفايي آن نيز داده اند.
بر اين اساس در مقاله حاضر به موضوع تقويم قمري، استهلال، معيارها و آراء فقها در مورد شروع ماه قمري و همچنين مباني روئيت و روشهاي رويت هلال و مشخصات و وضعيت هلال ماه هاي رمضان و شوال بحث خواهيم کرد.
راههای ثابت شدن اوّل ماه
(مبحث مورد نظر بر اساس نظر پانزده تن از مراجع، حضرات آيات امام خميني، اراکي، خويي ،گلپايگاني، بهجت، تبريزي، خامنه‌ای، سيستاني، صافي، فاضل، مکارم، اردبيلي، نوري همداني و وحيد خراساني می‌باشد)
رويت با چشم مسلح
س :آيا رويت با چشم مسلح(دوربين يا تلسکوپ)نيز شرعا" حجيت دارد؟
حضرات آيات بهجت، خامنه‌ای، فاضل و نوري: بله
س :اگر عده‌ای که از گفته آنان اطمينان پيدا شود بگويند ماه را ديده‌ایم، اول ماه ثابت می‌شود؟
حضرات آيات خويي،گلپايگاني، بهجت، تبريزي، اردبيلي، خامنه‌ای، صافي، وحيد،سيستاني (اطمينان از يک منشاء عقلايي) و زنجاني(اطمينان نوعي ونه اطمينان شخصي خلاف متعارف) : بله
پيشگويي منجمين:
س:آيا اول ماه با پيشگويي منجمين ثابت می‌شود؟
نه ،ولي اگر انسان از گفته آنان يقين پيدا کند بايد به آن عمل کند.
دو مرد عادل بگويند که در شب ماه را ديده‌ایم ولي اگر صفت ماه را بر خلاف يکديگر بگويند اول ماه ثابت نمی‌شود.
امام خميني(ره): يا شهادتشان خلاف واقع باشد مثل اينکه بگويند داخل دايره ي ماه طرف افق بود اول ماه ثابت نمی‌شود اما اگر در تشخيص بعضي خصوصيات اختلاف داشته باشند ،مثل اينکه يکي بگويد ماه بلند بود وديگري بگويد نبود به گفته آنان اول ماه ثابت می‌شودو با صاف بودن هوا واجتماع مردم براي رويت و حصول خلاف وتکاذب بين آنها به نحوي که احتمال اشتباه در دو شاهد عادل قوي شود،قبول شهادت آن دومحل اشکال است.
آيت الله گلپايگاني و صافي: يا هوا ابري باشد و يا اگر آسمان صاف باشد هيچ کس غير از اين دو نفر نبيند، کفايت نمی‌کند.
آيت الله زنجاني: و به جهتي مثل صاف بودن هوا ومنحصر بودن گواهان به دو نفر اطمينان نوعي به اشتباه آنها نباشد.
آيت الله سيستاني: و همچنين است اگر انسان يقين يا اطمينان به اشتباه آنها داشته باشد يا شهادت آنها مبتلا به معارض يا در حکم معارض باشد مثلا" اگر گروه زيادي از مردم شهر استهلال نمايند، ولي بيش از دو نفر عادل کسي ديگر ادعاي رويت ماه نکند يا آن که گروهي استهلال کنند و دو نفر عادل از ميان آنان ادعاي رويت کنند وديگران ادعا نکنند، حال آنکه دو نفر عادل ديگر در ميان آنها باشند که در دانستن جاي هلال ودر تيز بيني مانند آن دو عادل اول باشند وآسمان صاف باشد ومانع احتمالي از ديدن آن دو نباشد در اين چنين موارد،اول ماه به شهادت دو عادل ثابت نمی‌شود.
آيت الله وحيد: و همچنين اگر قابل تصديق نباشند مثل اينکه آسمان صاف باشد وعده ي استهلال کنندگان زياد نباشند وغير از اين دو،ديگران هر چه دقت کنند نبينند.
اگر از ماه قبل 30 روز گذشته باشد روز بعد به طور يقين اول ماه خواهد بود.
حاکم شرع حکم کند که اول ماه است در اين صورت کسي هم تقليد او را نمی‌کند بايد به حکم او عمل نمايد ولي کس که می‌داند حاکم شرع اشتباه کرده نمی‌تواند به حکم او عمل نمايد
آيت الله خويي : اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمی‌شود ورعايت احتياط ،اولي است.
آيت الله سيستاني:ثابت نمی‌شود مگر اينکه از حکم او يا ثابت شدن ماه نزد او ،اطمينان به ديده شدن ماه حاصل شود.
آيت الله تبريزي: وچنانچه حاکم شرع بگويد دو عادل نزد من به رويت هلال شهادت داده اند نيز کافي است.
نکته: منظور از «حاکم» در اين تعبيرها صرفاً ولي فقيه نيست بلکه مراد مطلق «حاکم» است و در اين جا مراد «حاکم شرعي» ولو حاکم در يک جزء فقهي است بر اين اساس حکم همه مراجع معظم مصداق «حکم حاکم» است.
علاوه بر راه هاي مشهور بعضي از فقها راه هايي را براي روئيت هلال معتبر می‌دانند که فقط به ذکر قائلين اين اقوال اشاره می‌شود:
حضرات آيات خويي، تيريزي، زنجاني و وحيد: اگر ماه پيش از ظهر ديده شود آن روز اول ماه محسوب می‌شود.
استفتاء(از مراجع فعلي): اگر هلال بعد از ظهر ديده شود ولي هنگام غروب خورشيد به دليل ارتفاع کم هلال، قابل رويت نباشد آيا اين رويت قبل از غروب خورشيد، اثبات کننده اول ماه بودن روز بعد خواهد بود يا نه؟
آيت الله صافي ونوري: نه، فرداي آن روز، اول ماه محسوب نمی‌شود.
آيت الله خويي وتبريزي: اگر ماه طوق داشته باشد معلوم می‌شود مال شب سابق بوده.
آيت الله زنجاني: اگر ماه طوق داشته باشد علامت اين است که آن شب،شب دوم ماه است، بنابراين اگر احتمال دهيم که ماه در شب يا روز قبل قابل رويت بوده وبه جهتي مثلا" ابري بودن هوا ديده نشده ودر شب بعد ماه طوق داشته باشد،آن شب، شب دوم به حساب می‌آيد ولي اگر يقين داشته باشيم که در شب وروز قبل چنانچه هوا صاف هم می‌بود امکان رويت ماه نبوده،طوق داشتن ماه در شب بعد،کفايت نمی‌کند.
آيت الله بهجت: ممکن است از چيزهايي که به واسطه آن يقين يا اطمينان به ثبوت اول ماه حاصل می‌شود طوق دار بودن ماه باشد يعني علاوه بر نيم دايره ي هلال که کاملا" نوراني است نيمه ي ديگر آن که تاريک است همراه با هاله‌ای از نور کم ديده شود که چنين حالتي می‌تواند نشانه‌ي اين باشد که روز گذشته روز اول ماه بوده وفردا روز دوم است.
آيت الله وحيد: ثبوت اول ماه به طوق داشتن ماه، محل اشکال است.
ديده شدن ماه در شب سيزدهم به صورت بدر
آيت الله بهجت: ممکن است از چيزهايي که به واسطه آن يقين يا اطمينان به ثبوت اول ماه حاصل می‌شود اين باشد که اگر به دليل ديده نشدن ماه در شب سي ام ماه گذشته بنابر استصحاب حکم شود که آن روز روزسي ام است اما در شب سيزدهم ماه آينده،ماه به صورت بدر کامل ديده شود که همين علامت می‌تواند نشانه اين باشد که آن شب در واقع شب چهاردهم ماه است و ماه گذشته بيست ونه روز بوده است.
در زمان نبي گرامي اسلام (ص) مسلمانان با هم اختلاف نظر داشتند كه با رجوع به وي (ص) اختلاف آنان بر طرف مي‌گشت. اما پس از آن حضرت (ص) چنين مرجع مورد اتفاقي وجود نداشت، بلكه در مسايل مهم، شخص خليفه در زمان خلفاي راشدين با مشورت ديگران و يا بدون مشورت، حرف آخر را مي‌زد و با گفتار او عملاً اختلاف مرتفع مي‌شد. بنابراين اختلاف در مسايل فقهي موضوع جديدي نيست و به طور طبيعي اين موضوع درباره رويت هلال هم صادق است.
رويت هلال ازموضوعات مهمي است که در فقه اسلامي مورد توجه قرارگرفته و رساله هاي بسياري از سوي فقها و عالمان ديني در اين باره تدوين شده است. می‌دانيم در شريعت اسلام بخشي از وظايف و عبادات فردي و اجتماعي مبتني بر رويت هلال است. چنان که روزه ماه رمضان،مراسم حج، تعيين روز عرفه و عيد قربان، شب قدر و عيد فطر همگي به رويت هلال وابسته است. همين امر سبب شده است تا به دليل اختلاف نظر ميان مذاهب اسلامي و حتي ميان مراجع تقليد در باب رويت هلال، اختلافاتي ميان مسلمانان در مسائلي چون آغاز ماه رمضان و روز عيد فطر و نيز عيد قربان پديد آيد و۵۰ و چند کشور اسلامي، روزه ماه رمضان را با اختلاف آغاز کنند. اين اختلاف گاه چنان بوده است که سروصداهايي نيز برپا کرده و بحث هايي رانيز برانگيخته است.
البته اين امر درتاريخ تمدن اسلامي نيز بي سابقه نيست و شيخ طوسي در کتاب «تهذيب» نقل کرده است که در دوران حکومت اميرمومنان علي(ع) مردم پس از ۲۸روز روزه، هلال ماه شوال را مشاهده کردند و امام(ع) به جارچيان دستور داد به مردم اعلام کنند که ماه رمضان ۲۹روزه است و يک روز روزه قضا بگيرند.
عوامل متعددي موجب اختلاف در باب رويت هلال شده است. در ميان فقهاي شيعه آن چه سبب اختلاف نظر شده آن است که برخي به وحدت افق اعتقاد دارند و می‌گويند چنان چه در يک منطقه از جهان هلال ماه رويت شد، براي تمام مناطق معتبر است و آغاز رمضان به حساب می‌آيد، اما بنا به ديدگاهي که معتقد به اختلاف افق است و مناطق جغرافيايي را برحسب عرض و طول به مناطق متقارب و متباعد يا هم افق يا غير هم افق تقسيم می‌کند، در صورت رويت هلال در يک منطقه‌ای اين رويت تنها براي مناطق هم افق آن معتبر خواهد بود. علاوه بر اين عده‌ای از فقها تنها رويت هلال با چشم غيرمسلح را براي اثبات رويت کافي می‌دانند و رويت هلال با چشم مسلح را معتبر نمی‌شمارند. همين امر نيز يکي از عوامل اختلاف در بحث آغاز رمضان و هلال عيدفطر شده است.
قائلين به اتحاد افق از اطلاقات و عمومات روايات استفاده كرده‌اند كه پيامبر اسلام فرمود:«صوموا لرويته و افطروا الرويته»؛ با ديدن ماه روزه بگيريد و با ديدنش افطار كنيد پس رويت شرط داخل شدن در ماه است و ديدن هلال موضوعيت دارد. اما گروهي كه رويت را براي همه آفاق معتبر مي‌دانند به دعاي وارده در قنوت نماز عيد فطر اشاره كرده‌اند كه آمده است«واسئلك بحق هذااليوم الذي جعلته للمسلمين عيدا»؛ اين عيد براي همه مسلمين است.
اين اختلاف ميان علماي عامه هم وجود دارد. حنفي‌ها و مالكي‌ها و حنبلي‌ها قائل به ثبوت رويت هلال براي همه نقاط عالم در صورت رويت در يك نقطه هستند و شافعيه معتقدند اگر راي فقها مختلف باشد رويت هر ناحيه براي همان ناحيه حجت است.
با وجود اتفاق نظر بين فقهاي اسلام در اين که اول ماه با رويت هلال اثبات می‌شود وماه قمري 29 ويا 30 روزه است و نه کمتر و نه بيشتر، اما در فروع وجزئيات مسائل اختلافاتي وحود دارد که به تعدادي از آنها اشاره می‌شود:
1. آيا رويت با چشم مسلح(دوربين وتلسکوپ) در حالي که همان هلال با چشم غير مسلح رويت نمی‌شود اول ماه را ثابت می‌کند؟
جواب: پاسخ حضرات آيات بهجت، خامنه‌اي، فاضل و نوري همداني اين است كه بله و اين در حالي است كه «آيت‌الله العظمي خويي» چشم مجرد را شرط اثبات رويت هلال دانسته و نظر فلكيون و منجمين و نيز رويت با چشم مسلح را معتبر نمي‌دانستند البته «آيت الله العظمي سيستاني» و «آيت الله لطف‌الله صافي» نيز معتقد به اين نظر هستند.
2. اگر کسي هلال را به تنهايي ديد وديگران نتوانستند آن را ببينند ويا نزد حاکم اول ماه ثابت نشد، آيا اول ماه براي خودش ثابت است؟
جواب: همه فقها قائلند که يقين انسان کفايت می‌کند و بايد به يقين خود عمل کند.
3. آيا بايد عملا" رويت هلال صورت بگيرد يا محاسبات نجومي که رويت پذيري يا عدم رويت را درصورت صاف بودن هوا پيش بيني می‌کنند براي اثبات اول ماه کافي است؟
جواب: پاسخ مراجع به اين سئوال تا حد زيادي شبيه يكديگر است، امام خميني (ره) در پاسخ فرموده‌اند: نه ولي اگر انسان از گفته آنها به يقين برسد بايد به آن عمل كند .
حضرات آيات خويي، بهجت، تبريزي، خامنه‌اي، سيستاني و وحيد نيز معتقدند نه، ولي اگر انسان از گفته آنها به يقين يا اطمينان برسد بايد به آن عمل كند.
آيت الله گلپايگاني در اين باره فتوا داده است كه نه، ولي اگر انسان از گفته آنها به يقين يا اطمينان كه در نظر عرف علم محسوب شود برسد بايد به آن عمل كند و همچنين است آيت‌الله زنجاني كه فرموده است، نه ولي اگر انسان از گفته آنها به يقين يا اطمينان براي خود انسان يا نوع مردم برسد بايد به آن عمل كند.
1. اگر در محل سکونت خود نتوانستيم هلال را ببينيم و در جاي ديگري از دنيا شاهداني بر رويت هلال داشتيم آيا با شهادت آنها اول ماه ثابت می‌شود؟
امام خميني (ره): اگر در شهري اول ماه اثبات شود براي مردم شهر ديگر فايده‌اي ندارد مگر آن دو شهر با هم نزديك باشند يا انسان بداند كه افق آنها يكي است.
حضرات آيات اراكي، زنجاني و مكارم: اگر در شهري اول ماه اثبات شود براي مردم شهر ديگر فايده‌اي ندارد مگر آن دو شهر با هم نزديك باشند يا انسان بداند كه افق آنها يكي است. يا شهري كه ماه در آن ديده شده در شرق آن شهر باشد.
آيت‌الله خامنه‌اي: اگر در شهري اول ماه اثبات شود براي مردم شهر ديگر فايده‌اي ندارد مگر آن دو شهر با هم نزديك باشند يا انسان بداند كه افق آنها يكي است يا در شهري كه در شرق آن شهر واقع شده‌اند هلال ديده شود ولي اگر اختلاف در بين شهرها به مقداري باشد كه با فرض رويت هلال در يكي هلال در ديگري قابل رويت نباشد كفايت نمي‌كند.
آيت‌الله گلپايگاني: اگر در شهري اول ماه اثبات شود براي مردم شهر ديگر فايده‌اي ندارد مگر آن دو شهر با هم نزديك باشند يا انسان بداند كه افق آنها يكي است يا در شهري كه ديده شده آفتاب زودتر از ظهر خودش غروب كند.
آيت‌الله بهجت: اگر در شهري ماه ديده شد در صورتي براي ساكنين شهر ديگر مفيد است كه يقين يا اطمينان بكنند اگر در آسمان يا زمين مانعي نبود در آنجا هم ديده مي‌شد چه در شرق باشد يا در غرب ولي اگر به اين مطلب يقين نداشته باشند نمي‌توانند به ديدن ماه در شهر ديگر اكتفا كنند.
آيت‌الله سيستاني: اگر در شهر اول ماه ثابت شود، در شهرهاي ديگر كه در افق با او متحدند، اول ماه نيز ثابت مي‌شود و مقصود در اتفاق افق در اينجا آن است كه اگر در شهر اول، ماه ديده شد در شهر دوم اگر مانعي مانند ابر نباشد ديده مي‌شود و اين در موردي محقق مي‌شود كه شهر دوم اگر غرب شهر اول باشد در خط عرض نزديك به آن باشد و اگر در شرق آن است در صورتي ثابت می‌شود كه وحدت افق معلوم باشد هر چند از اين جهت كه زمان ماندن ماه در افق شهر اول بيش از شهر دوم باشد .
حضرات آيات خوئي، تبريزي و فاضل: اگر در شهر اول ماه ثابت شود در شهرهاي ديگر چه دور باشند چه نزديك چه در افق متحد باشند يا نه، نيز ثابت مي‌شود در صورتي كه در شب، مشترك باشند ولو به اينكه اول شب يكي آخر شب ديگري باشد.
آيت الله وحيد: شهرهايي كه بيشتر طول شب با هم مشترك باشند هم افق هستند
آيت الله نوري: همين قدر كه در شب بودن آن شب( مثل مكه و كراچي يا لندن و كابل، نه مثل تهران و واشنگتن ) اشتراك داشته باشند ثابت مي‌شود.
(آيت الله سيد سعيد حکيم: وجود هلال در شهري موجب دخول ماه جديد در آن شهر ودر تمامي شهرهي غربي مطلقا"،بلکه در شهرهاي شرقي اگر شهري که در آن هلال ظاهر شد از شهرهاي عالم قديم،يعني از قاره هاي آسيا واروپا وآفريقا(به غير دو قاره ي آمريکا)باشد وظهور هلال در دو قاره آمريکا موجب ثبوت ماه جديد در شهرهاي عالم قديم نمی‌شود،ولي وجود هلال در بعضي شهرهاي آن دو قاره در دخول ماه در بقيه شهرهاي آن دو قاره کفايت می‌کند.)
2. اگر هلال با دوربينهاي دو چشمي قوي يا تلسکوپ رويت نشود،آيا می‌توان سخن مدعيان رويت با چشم غير مسلح را پذيرفت؟ همچنين در برخي از ماهها متخصصين رويت هلال بالاتفاق بر اين عقيده هستند که هلال ماه اصلا" قابل رويت نيست ودر عين حال عده‌ای به رويت هلال شهادت می‌دهند آيا شهادت آنها قابل قبول است؟
آيت الله بهجت: 1و2ـ علم به خطاي شهود ،مانع از قبول است نه ظن به آن.
آيت الله تبريزي: 1ـ چنانچه با چشم مسلح فحص از وجود هلال نموده وهلال را در نقطه ي خاص نبينند و با اين حال اشخاصي ادعا کنند که هلال را با چشم متعارف ديده اند،با اتحاد زمان ونقطه ي رويت،شهادت اشخاص مزبور به رويت هلال ،محل اشکال است.
آيت الله خامنه‌اي: 1و2ـ در دو فرض مذکور،قبول شهادت شهود بر رويت هلال ،مورد ترديد واشکال است.
آيت الله زنجاني: 1ـ شهادت شهودي که اطمينان نوعي به اشتباه آن باشد اعتبار ندارد همچون مورد سوال
2ـ شهادت شهود با اطمينان نوعي به اشتباه بودن آن اعتبار ندارد.
آيت الله سيستاني: 1و2ـ در فرضي که موجب اطمينان به اشتباه آنها باشد شهادت آنها کافي نيست.
آيت الله صافي: 1و2ـ اگر از قول مدعيان رويت اطمينان حاصل شود کافي است.
آيت الله فاضل: 1ـ دليلي بر کذب مدعيان در فرض سوال وجود ندارد و حجيت قول آنها به دليل مذکور مختل نمی‌شود مگر اين که اطمينان بر خلاف حاصل شود.
2ـ اگر شهود عادل باشند قول آنها حجت است واظهار نظر اهل فن قول آنها را از حجيت ساقط نمی‌کند.
آيت الله مکارم: 1ـ پذيرفتن آن بسيار مشکل است مشروط بر اين که استفاده کننده از دوربين وتلسکوپ،محل ماه را بداند وسوال مربوط به يک مکان يا مکانهاي مشابه باشد.
2ـ در صورتي که شياعي حاصل نشود در فرض سوال اعتماد به قول مدعيان مشکل است.
آيت الله نوري: 1و2ـ درمقام تعارض، هر يک از طرفين که موجب اطمينان بيشتر است مقدم است.
آيت الله وحيد(در پاسخي شفاهي):2ـ شهادت شهود محل تامل است با آن که عدالت آنها محرز است ولي نمی‌توان اصالت عدم الاشتباه را جاري کرد.
در موارد ذکر شده که اغلب موارد اختلاف نظر فقهي در زمينه رويت هلال را در بر می‌گيرد، فقها با برداشتهاي خود از روايات گوناگون رسيده دربحث رويت هلال و با استدلالهايي که بر اساس آن روايات می‌آورند به نظرات مختلفي می‌رسند که هر مسلمان با توجه به مذهب خود و با مراجعه به فقيهي که قول و نظر او را براي خود معتبر و لازم الاطاعه می‌داند تکليف شرعي و الهي خود را شناخته و بر طبق آن عمل می‌نمايد.
چند استفقتاء از آیت الله وحید خراسانی :
س: همانطور که ميدانيد، وضعيت هلالدر آخر يا اولماه بهيکي از حالتهايزير است:
1ـ غروب هلال قبل از غروب خورشيد باشد.
2ـ غروب هلال مقارن با غروب خورشيد باشد.
3ـ غروب هلال بعد از غروب خورشيد باشد.
اميدواريم بيان فرمائيد که کداميک از حالات سه گانه فوق را ميتوان به وسيله برنامههاي محاسبه کننده الکترونيکي دقيق براي دورترين نقاط عالم محاسبه کرد؟ آيا استفاده از اين محاسبات براي تعيين اول ماه قبل از حلول آن امکان دارد يا اينکه حتما" بايد ماه با چشم رؤيت شود؟
ج: معيارِ اول ماه، هلالي است که بعد از غروب خورشيد غروب کند و رؤيت آن، قبل از غروب ممکن باشد، و محاسبات علمي اگر موجب يقين براي مکلف نشود، اعتبار ندارد.
س: آيا رؤيت تصوير هلال ماه با استفاده از دوربين CCD و انعکاس نور و بازخواني اطلاعات ضبط شده توسط رايانه، براي اثبات اول ماه کفايت ميکند؟
ج: رؤيت با وسيله، فرقي با رؤيت به طريق عادي ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤيت محفوظ باشد. پس رؤيت با چشم و با عينک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رايانه که در آن صدق عنوان رؤيت معلوم نيست محل اشکال است.
س: اگر هلال ماه شوال در يک شهر ديده نشود، ولي تلويزيون و راديو از حلول آن خبر دهند، آيا کافي است يا تحقيق بيشتري واجب است؟
ج: اگر مفيد اطمينان به ثبوت هلال گردد يا صدور حکم به هلال از طرف ولي فقيه باشد، کافي است و نيازي به تحقيق نيست.
س: اگر تعيين اول ماه رمضان و عيد سعيد فطر به علت عدم امکان رؤيت هلال اول ماه به سبب وجود ابر در آسمان يا اسباب ديگر، ممکن نباشد و سي روز ماه شعبان يا ماه رمضان کامل نشده باشد، آيا براي ما که در ژاپن زندگي ميکنيم، جايز است که به افق ايران عمل کرده و يا به تقويم اعتماد کنيم؟ وظيفه ما چيست؟
ج: اگر اول ماه از طريق رؤيت هلال حتي در افق شهرهاي مجاوري که يک افق دارند، و يا از طريق شهادت دو فرد عادل و يا از طريق حکم حاکم ثابت نشود، بايد احتياط کرد تا اول ماه ثابت شود، و رؤيت هلال در ايران که در غرب ژاپن واقع است، براي کساني که مقيم ژاپن هستند، اعتبار ندارد.
س: آيا اتحاد افق در رؤيت هلال شرط است يا خير؟
ج: رؤيت هلال در شهرهائي که در افق متحد و يا نزديک به هم هستند و يا در شهرهائي که در شرق واقع شده‌اند، کافي است.
س: مقصود از اتحاد افق چيست؟
ج:منظور از آن، شهرهائي است که در طول خط واحدي واقع شده‌اند. بنابراين اگر دو شهر در يک خط طولي باشند (مراد از طول، طول در اصطلاح علم هيئت است)، گفته مي‌شود که آنها در افق متحد هستند.
س: اگر روز بيست و نهم ماه در تهران و خراسان عيد باشد، آيا براي افرادي هم که در شهري مانند بوشهر مقيم هستند، جايز است افطار کنند؟ با توجه به اينکه افق تهران و خراسان با افق بوشهر يکي نيست.
ج: به طور کلّي اگر اختلاف بين افق دو شهر به مقداري باشد که با فرض رؤيت هلال در يکي، هلال در ديگري قابل رؤيت نباشد، رؤيت آن در شهرهاي غربي براي مردم شهرهاي شرقي که خورشيد در آنها قبل از شهرهاي غربي غروب ميکند، کافي نيست، بر خلاف عکس آن.
س: اگر بين علماي يک شهر راجع به ثبوت هلال يا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آنها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آنها در استدلال خود مطمئن باشد، وظيفه واجب مکلّف چيست؟
ج: اگر اختلاف دو بينه به صورت نفي و اثبات باشد، يعني يکي مدعي ثبوت هلال و ديگري مدعي عدم ثبوت آن باشد، اين اختلاف موجب تعارض دو بينه و تساقط هر دو است، و وظيفه مکلّف اين است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن يا روزه گرفتن به آنچه که مقتضاي اصل است، عمل نمايد. ولي اگر بين ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به اين صورت که بعضي از آنها مدعي رؤيت هلال باشند و بعضي ديگر مدعي عدم مشاهده آن، قول کساني که مدعي رؤيت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعي براي مکلّف است و بايد از آن متابعت کند، و همچنين اگر حاکم شرعي حکم به ثبوت هلال نمايد، حکم وي حجت شرعي براي همه مکلفين است و بايد از آن پيروي کنند.
س: اگر شخصي هلال ماه را ببيند و بداند که رؤيت هلال براي حاکم شرع شهر او به هر علتي ممکن نيست، آيا او مکلّف است که رؤيت هلال را به حاکم اطلاع دهد؟
ج: اعلام بر او واجب نيست مگر آنکه ترک آن مفسده داشته باشد.
س: همانگونه که ميدانيد اکثر فقهاي بزرگوار پنج راه براي ثبوت اول ماه شوال در رسالههاي عمليه خود بيان کردهاند که ثبوت نزد حاکم شرع در ضمن آنها نيست، بنابراين چگونه بيشتر مؤمنين به مجرد ثبوت اول ماه شوال نزد مراجع، روزه خود را افطار ميکنند؟ شخصي که از اين راه اطمينان به ثبوت هلال پيدا نميکند، چه تکليفي دارد؟
ج: تا حاکم حکم به رؤيت هلال نکرده، مجرد ثبوت هلال نزد او، براي تبعيت ديگران از وي کافي نيست، مگر آنکه اطمينان به ثبوت هلال حاصل نمايند.
س: اگر ولي امر مسلمين حکم نمايد که فردا عيد است و راديو و تلويزيون اعلام کنند که هلال در چند شهر ديده شده است، آيا عيد براي تمامي نواحي کشور ثابت مي‌شود يا فقط براي شهرهايي که ماه در آنها ديده شده و شهرهاي هم افق با آنها، ثابت ميگردد؟
ج: اگر حکم حاکم شامل همه کشور باشد، حکم او شرعا" براي همه شهرها معتبر است.
س: آيا کوچکي هلال و باريک بودن و اتصاف آن به خصوصيات هلال شب اول، دليل بر اين محسوب مي‌شود که شب قبل شب اول ماه نبوده، بلکه شب سيام ماه قبلي بوده است؟ اگر عيد براي شخصي ثابت شود و از اين راه يقين پيدا کند که روز قبل عيد نبوده، آيا قضاي روزه روز سيام ماه رمضان را بايد به جا آورد؟
ج: مجرد کوچکيو پائين بودنهلال يا بزرگيو بالا بودنو يا پهنيا باريکبودن آندليل شرعي شباول يا دوم بودننيست، ولياگر مکلّفاز آنعلم به چيزيپيدا کند بايد به مقتضاي علم خود در اين زمينه عمل نمايد.
س: آيا استناد به شبي که در آن ماه به صورت قرص کامل است (شب چهاردهم) و اعتبار آن به عنوان دليل براي محاسبه اول ماه جايز است تا از اين راه وضعيت يوم الشک معلوم شود که مثلا روز سي ام ماه رمضان است و احکام روز ماه رمضان بر آن مترتب شود، مثلا بر کسي که اين روز را بر اساس بينه روزه نگرفته، حکم به وجوب قضاي روزه شود و کسي هم که به دليل استصحاب بقاي ماه رمضان روزه گرفته، بريء الذمّه باشد؟
ج: امر مذکور حجت شرعي بر آنچه ذکر شد، نيست، ولي اگر مفيد علم به چيزي براي مکلّف باشد، واجب است که طبق آن عمل نمايد
س: آيا استهلال در اول هر ماه واجب کفائي است يا احتياط واجب؟
ج:استهلال في نفسه واجب شرعي نيست.
س: آيا اول ماه مبارک رمضان و آخر آن با رؤيت هلال ثابت مي‌شود يا با تقويم، هر چند ماه شعبان سي روز نباشد؟
ج: اول يا آخر ماه رمضان با رؤيت شخص مکلّف يا با شهادت دو فرد عادل يا با شهرتي که مفيد علم است يا با گذشت سي روز و يا بوسيله حکم حاکم ثابت مي‌شود.
با توجه به مطالبی که در بالا ارائه شد این مسئله برای ما روشن و ثابت می شود که می توان در کشورهای قاره آمریکا طبق رویت هلال ماه در کشورهای غیر آمریکائی عمل کرد و اکثر مراجع در این کشورها دارای دفتر و ستاد استهلال نیستند و اگر تعداد اندکی که وجود دارد در شهرهای هست که از لحاظ افق و اختلاف ساعت ، با یکدیگر اختلاف شدیدی دارند مثلا نمی توان گفت که وقتی در واشینگتن و یا تورنتو اگر هلال ماه رویت شد پس ما می توانیم در آلاسکا هم به آن استناد کنیم بنابراین لازم است عزیزان برای رفع اختلاف و هماهنگی یک ستاد استهلال در شهرهای بزرگ و غیر هم افق که بتوانند در این مواقع مومنین را از سر درگمی نجات دهند چاره اندیشی کنند .
متاسفانه اخباری در شهر ونکوور وجود دارد که عدهّ ای از شیعیان به دلیل تعصب داشتن به یک مرجع دینی می خواهند بدون ادله شرعی به حکم او عمل نمایند تا اثبات کنند مثلا فلان مرجع تعیین کننده ما در این خصوص هست که باید عرض شود که این مساله به هیچ وجه تقلیدی نیست و نمی توان صرف اینکه مرجعی در قم یا نجف فتوای به رویت ماه رمضان و شوال داد مومنین در اینجا به آن عمل کنند و اساسا در این مورد فتوای مجتهد اگر مخصوص همان کشور محل سکونتش باشد در غیر آن به هیچ وجه حجیت شرعی ندارد و کسانی که میخواهند این تعصبات را به دین وارد سازنند و بدعت گذار رسمی غلط در این شهر باشند باید متوجه گناه خود باشند چرا که اگر عید فطر باشد و از روی تعصب و تبعیت از مرجع خاصی عید اعلام نشود و یا برعکس تمامی گناه کبیره این عمل متوجه بانیان آن خواهد شد .
در بین مراجع کنونی شیعه تقریبا هیچ مرجع اعلم به معنای علمی و واقعی وجود ندارد که از بقیه مراجع عالم تر و اعلم تر باشد چرا که در این صورت لازم است همه به اعلم رجوع کنند اینکه عدهّ ای از مریدان آیت الله سیستانی در این شهر می خواهند القاء کنند که فقط ایشان اعلم هستند راه اشتباهی را طی می کنند چرا که ایشان هیچ اعلمیّتی بر دیگر مراجع در ایران و غیر آن ندارند و دفتر ایشان در قم هم این ادعاها را بارها رد کرده است و صرفا یکی از علت هایی که مقلدان وی در خارج از کشور ایران و عراق نسبت به مراجع دیگر زیادتر می باشد به علت داشتن تبعیت عراقی ایشان می باشد که همین امر موجب گردیده دفاتر ایشان بتوانند به راحتی در کشورها و شهرهای مختلف دنیا فعالیت داشته باشند و به تبلیغ وی بپردازنند ولی عمده مراجع قم بنا به دلایل سیاسی حاکم در داخل کشور و همچنین شدت تحریم ها علیه ایران و دیدگاه منفی برخی کشورهای غربی و غیر اسلامی نسبت به دولت ایران همه و همه عواملی هستند که دست مراجع بزرگ دیگر را در این زمینه در کشورهای غیر اسلامی خصوصا غربی بسته است و گرنه خود حضرات آیات در اینکه مجتهد اعلم یگانه در این برهه از زمان وجود ندارد اتفاق نظر دارند و گرنه لازم می آمد وقتی کسی اعلم تر هست بقیه مراجع در برابر او تواضع کنند.
بنابراین سئوال های متعددی که در رابطه با عمل به فتوای کدام مرجع در خصوص عید فطر یا شروع ماه مبارک رمضان می شود از موضوعیت بحث ما خارج می شود و مراجع مادامی که ستاد استهلال مستقل در شهرهای بزرگ مثل ونکوور و یا غیره نداشته باشند فتوای آنها فقط در کشور محل سکونت خودشان معتبر است و در اینجا هیچ اعتبار شرعی نخواهد داشت ضمن اینکه تاکنون سابقه نداشته چنین فتوایی را صادر کرده باشد.
